برداشت شن و ماسه و چالش‌های حقوقی، فقهی و زیست‌محیطی حفاظت خاک در ایران
کد مقاله : 1367-ISSC19
نویسندگان
محمد برزعلی *1، فاطمه دینکو2، آرزو افسری3
1عضو هیئت علمی
2محقق موسسه ثبت و گواهی بذر
3معاون مدیریت امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی گلستان
چکیده مقاله
خاک به‌عنوان سرمایه‌ای حیاتی در تأمین امنیت غذایی و پایداری اکوسیستم‌ها، با چالش فرسایش و تخریب ناشی از برداشت بی‌رویه شن و ماسه مواجه است. آمارها نشان می‌دهد نرخ فرسایش خاک در ایران حدود هفت برابر میانگین جهانی بوده و سالانه خسارات اقتصادی قابل‌توجهی ایجاد می‌کند. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی، ضمن بررسی قوانین ملی و قواعد فقهی مرتبط با حفاظت خاک، به تحلیل اثرات زیست‌محیطی و اقتصادی برداشت شن و ماسه از اراضی زراعی می‌پردازد. بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسی و «قاعده لاضرر» در فقه اسلامی، هرگونه تخریب جبران‌ناپذیر محیط زیست ممنوع است. یافته‌های علمی نشان می‌دهد برداشت بی‌رویه موجب کاهش حاصلخیزی خاک، افزایش فرسایش، تخریب زیستگاه‌های طبیعی و آلودگی منابع آب می‌شود. از دید حقوقی، قوانین معادن، حفاظت خاک و حفظ کاربری اراضی چارچوب قانونی لازم را فراهم کرده‌اند، اما ضعف نظارت و ناهماهنگی نهادی مانع اجرای کامل آنهاست. راهکارهای پیشنهادی شامل استفاده از فناوری‌های نوین مانند پهپاد، سنجش از دور، سامانه‌های کاداستر و حسگرهای اینترنت اشیاء، همراه با ارتقای فرآیندهای فنی و اعمال ضمانت‌های اجرایی قوی‌تر است. نتایج این مطالعه نشان داد که حفاظت خاک نیازمند حکمرانی یکپارچه، بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند و مشارکت مردمی برای کاهش اثرات منفی برداشت شن و ماسه می باشد.
کلیدواژه ها
حفاظت خاک، برداشت شن و ماسه، فرسایش، حکمرانی هوشمند، قواعد فقهی.
وضعیت: پذیرفته شده مشروط برای ارائه به صورت پوستر